Quy trình dệt lụa gồm những bước nào?

Ngày viết : 19/08/2024

Giai đoạn nuôi tằm lấy tơ

Con tằm là gì? 

Quá trình nuôi tằm để lấy tơ được gọi là nghề trồng dâu nuôi tằm. Tất cả bắt đầu với con tằm, hay Bombyx mori như được gọi bằng tiếng Latin, tên đặt theo chế độ ăn lá dâu.

Con tằm dâu tằm chịu trách nhiệm sản xuất hơn 95% tổng lượng tơ được sản xuất trên thế giới. Đây là loài đã được thuần hóa hoàn toàn và không còn sống trong tự nhiên nữa.

Trong quá trình nuôi tằm, tằm sẽ trải qua 4 giai đoạn vòng đời sau: trứng, ấu trùng, nhộng, trưởng thành.

Các công đoạn nuôi tằm theo từng giai đoạn vòng đời của tằm

• Trứng: là giai đoạn bắt đầu cho 1 vòng đời của tằm.

Một con cái có thể đẻ 500 trứng và sau khi đẻ trứng xong thì chúng tự chết đi.

Trong điều kiện nhiệt độ 25oC và độ ẩm 80-85%, điều kiện thích hợp để ấp trứng thì trứng sẽ nở thành ấu trùng.

• Ấu trùng: được nở ra từ trứng.

Sau khi mới nở, ấu trùng trồng như sâu bướm nhỏ, có nhiều lông đen. Sau khi rụng lông, chúng có màu trắng.

Người ta cho ấu trùng tằm ăn lá dâu.

Trong 1 vòng đời, ấu trùng có 5 tuổi phân biệt bởi các lần lột xác. Tằm ăn no thì ngủ, sau khi ngủ dậy thì lột xác và tiếp tục ăn.

Mỗi con tằm sẽ lột xác bốn lần trước khi đóng kén.

• Nhộng: là giai đoạn sau khi tằm đã đóng kén và hóa thành.

Tằm tuổi 5 ăn no đẫy sức thì sẽ ngừng ăn, bò xung quanh tìm chỗ đóng kén.

Sau khi tìm được vị trí thích hợp, chúng bắt đầu nhả tơ, quay cơ thể liên tục, tạo thành chiếc kén có hình bầu dục và “tự nhốt mình” trong đó.

Xong xuôi thì chúng lột xác thêm 1 lần nữa rồi từ từ hóa thành nhộng.

• Trưởng thành là giai đoạn tiếp theo của nhộng.

Sau khoảng 2 đến 3 tuần trong kén, nhộng sẽ biến hình thành bướm đêm, đục 1 lỗ trên vỏ kén để chui ra bên ngoài.

Vỏ kén bị rách làm các sợi tơ không được liên tục nữa, nên người nuôi tằm chỉ dùng kén đã có nhộng tối đa 5 ngày để tránh thất thoát vỏ kén.

Nhộng thu được sau đó cũng có giá trị thương phẩm.

Con tằm đã tạo ra những sợi tơ như thế nào?

Cơ thể của một con tằm trưởng thành chứa đầy tơ lỏng, được tạo ra từ lá dâu và chuyển hóa thành protein, giống như tóc của con người. Sâu tằm đã sử dụng các tuyến nước bọt đặc biệt nằm trong đầu để biến chất lỏng này thành sợi tơ vật lý.

Mỗi con tằm có hai tuyến nước bọt nằm gần hàm dưới.

Tuyến thứ nhất tiết ra một chất lỏng trong suốt, có cấu tạo từ  1 loại protein có tên fibroin, tiếp xúc với không khí thì cứng lại. 

Tuyến thứ hai cùng lúc tạo ra một chất dẻo gọi là sericin, thành phần là protein, phủ lấy bên ngoài sợi fibroin.

Các protein sericin bao phủ các protein fibroin, hoạt động như một loại keo. Nhờ lớp phủ này mà hai sợi tơ của cả hai tuyến có thể dính vào nhau. Cũng nhờ sericin mà tằm có thể đính các sợi tơ lại với nhau khi điêu khắc ngôi nhà cho mình.

Giai đoạn ươm tơ lấy sợi

Sau khi tằm biến thành nhộng trong kén, quá trình tạo ra sợi tơ có thể bắt đầu.

Thu hoạch kén tơ

Việc thu hoạch diễn ra khoảng 7 đến 8 ngày sau khi tằm bắt đầu quay kén. Có thể cắt đôi một số kén để kiểm tra xem nhộng đã hình thành đầy đủ chưa. Nhộng hình thành đầy đủ sẽ cứng và có màu nâu.

Làm mềm kén

Kén được cho vào nước sôi để làm mềm. Nấu chúng giúp dễ dàng tìm thấy phần cuối của sợi tơ đơn tạo nên kén. Nó cũng làm cho tổng thể kén mềm, các sợi tơ dễ dàng tách ra khỏi nhau.
Sericin giúp hai sợi tơ dính vào nhau. Tuy nhiên, sericin làm cho lụa có cảm giác hơi thô, do đó khó nhuộm hơn. Nấu kén sẽ làm mềm protein sericin cứng và làm cho kén có kết cấu và cảm giác mịn hơn.

Sau khi nấu, bề mặt kén có thể vẫn còn phủ một số sợi rời khiến kén trông mờ. Lớp mờ này bao gồm các sợi tơ bị đứt và không đều nhau. Chất xơ lỏng lẻo được loại bỏ khỏi kén trong một quá trình gọi là làm rụng lông. Việc làm rụng kén giúp kén trông sạch sẽ, giúp xử lý kén dễ dàng hơn và tăng giá trị thị trường của nó.

Quay tơ

Quay tơ là một bước trong quy trình sản xuất tơ tằm, trong đó kén tơ được biến thành sợi tơ.

Quay tơ là việc trải kén ra và kết hợp nhiều sợi tơ thành một sợi tơ duy nhất.

Một sợi tơ quá mỏng để có thể sử dụng riêng lẻ nên cần chập các sợi tơ của nhiều kén, có thể là 2 đến 20, tùy độ dày của sợi tơ mong muốn, để tạo thành 1 sợi tơ thành phẩm.

Việc quay tơ trước đây được thực hiện bằng tay nhưng hiện nay chủ yếu được thực hiện tự động bằng máy móc. Trong quá trình quay tơ, các bàn chải quay của máy sẽ bám vào đầu sợi tơ của kén. Cuộn chuyển động nhanh sau đó sẽ tách kén và đồng thời làm khô lụa.

Nhuộm tơ

Bây giờ quá trình quay đã hoàn tất, các sợi tơ được lấy ra khỏi guồng. Tơ sau đó được xoắn thành những vòng tròn xoắn ốc để tạo thành bó. Những bó sợi này còn được gọi là cuộn sợi và sẽ được đi nhuộm màu.

Giai đoạn dệt vải lụa tơ tằm

Sợi tơ tằm được biến thành vải lụa bằng cách dệt các sợi.

Có nhiều loại lụa được tạo ra từ các kiểu dệt khác nhau, từ cách phân lớp, cách đi sợi,... Các kiểu lụa phổ biến hiện nay bao gồm lụa charmeuse, lụa chiffon, lụa chéo, lụa crepe và lụa habotai.

Bước kết thúc của quá trình sản xuất lụa là biến vải lụa thành phẩm thành khăn lụa, áo sơ mi, cà vạt, khăn vuông để túi,.. 

Ngày nay, chúng ta có nhiều lựa chọn thay thế nhân tạo cho vải lụa. Tuy nhiên, vẫn không có gì có thể sánh được với lụa tự nhiên về chất lượng, hình thức và cảm giác. Nghề trồng dâu nuôi tằm và sản xuất vải lụa là những quy trình có niên đại hàng thiên niên kỷ mà chúng ta nên tự hào bảo vệ. Để tìm hiểu thêm về lịch sử nghề trồng dâu tằm và chất lượng của tơ lụa, hãy khám phá các bài viết khác của DalatSilk ở website này.